چرا باید کلیدر بخوانیم

6 بهمن 1402

0 خواندن این مطلب 17 دقیقه زمان میبرد

نوشتن درباره رمان کلیدر، اثری ماندگار و خواندنی از محمود دولت آبادی، کاری پرهزینه است. برای نوشتن در مورد کلیدر، باید به خاطر داشته باشم که این رمان، در دل خود، داستانی ماندگار از برخی از فراز و نشیب ها است. از تاریخ کشورم گفتن رنج ها، عشق ها و رشادت هایی که همیشه در دل این سرزمین نهفته و آشکار است.
در تاریخ نه چندان طولانی رمان نویسی ایران، بی شک کلیدر یکی از شاخص ترین رمان هاست، رمانی که محمود دولت آبادی در آن به توصیف مهمی می پردازد. و جنبه های مختلف تاریخ و زندگی مردم ایران.

[باکس] ناگفته هایی از بزرگترین پروژه کتاب صوتی ایران. کلیددار[/box]

برای اینکه بدانیم چرا باید Keyder را بخوانیم و چرا این رمان اینقدر مهم است، بهتر است با ویژگی های منحصر به فرد و خاص این رمان بیشتر آشنا شویم.

تنوع موضوعی

مضامین رمان کیلار به موضوعات تاریخی و فرهنگی محدود نمی شود، دولت آبادی در مهم ترین رمان خود به چند مضمون همزمان و موازی پرداخته است. داستان عاشقانه گل محمد و مارال و دیگر داستان های عاشقانه روایت شده در این رمان در طول این ده جلد ادامه دارد و مخاطبان رمان عاشقانه در کنار آنها خواهند بود. مضامین داستانی جذابی که رمان‌ها و داستان‌های زیادی به آن‌ها اختصاص دارد. رمان کلیدر یکی از غنی‌ترین رمان‌ها با موضوع شجاعت و شجاعت است. داستان گل محمد که به نوعی شخصیت اصلی این رمان است برگرفته از داستان واقعی یکی از دلاوران سرزمین خراسان و روایت دلاوری و دلاوری او در برابر اربابان زمان خود است. محمود دولت آبادی همواره دغدغه های سیاسی و اجتماعی داشته و از دوران جوانی عقاید آزادی خواهانه و عدالت خواهانه او در آثارش نمود یافته است. کلیددر از آن دست رمان هایی است که می توان برای شناخت بخشی از تاریخ سیاسی و اجتماعی این کشور به آن مراجعه کرد.

[box]راهنمای خواندن کلید[/box]

تنوع فضایی

همانطور که می دانید محمود دولت آبادی نام کلیدر سبزوار یکی از کوه های استان خراسان را الهام گرفته است. در اطراف این کوه روستاهای زیادی وجود دارد و داستان کلیدر در برخی از این روستاها اتفاق می افتد. دلیل این تنوع لوکیشن ها عشایری بودن شخصیت های اصلی این رمان به ویژه خانواده کلمیشی است.
در نتیجه خواننده این رمان سفری به چندین روستا و نقاطی از استان خراسان خواهد داشت که در آن جزئیات توضیحات مفصل دولت آبادی و توضیحات مفصل این مناطق بسیار خواندنی و لذت بخش است.

کثرت شخصیت

رمان کلیدر دومین رمان طولانی دنیاست و با وجود اینکه در ده جلد نوشته شده، شخصیت های زیادی دارد. در این رمان می توانید افراد زیادی را ببینید، از نوزاد گرفته تا پیرمرد و پیرزن. گروه های سنی مختلف، طبقات اجتماعی و باورهای متفاوت در این رمان حضور دارند. وجود بیش از 100 شخصیت در رمان کلیدر از ویژگی های بارز آن است. ویژگی ای که کمتر در هیچ رمان دیگری دیده می شود.
برخی از این شخصیت ها شخصیت های محوری داستان کیدر هستند و بخشی دیگر شخصیت های فرعی و حاشیه ای هستند که به دلیل تنوع و در هم تنیدگی داستان های این رمان باید به آنها پرداخت. .

شخصیت پردازی چند بعدی

اگر بخواهیم بیشتر بر شخصیت پردازی رمان کیلر تمرکز کنیم، باید با سه نوع طبقه بندی شخصیت ها آشنا شویم:

شخصیت های اصلی

شخصیت های ثانویه

ارتش سیاه

البته این مقوله بیشتر سینمایی است اما در داستان هم کاربرد دارد. رمان کلیدر نیز شخصیت هایی در این سه دسته دارد.
اما مهمترین شخصیت رمان کلیدر گل محمد است که دولت آبادی آن را بر اساس داستانی واقعی نوشته است. سه ویژگی اصلی شخصیت گل محمد شجاعت، استقلال و درایت است. ستمدیدگان و اتباع آن که هم ریشه و هم از اجزای آن هستند، آزادی و شجاعت خود را بیشتر نشان می دهند. عشق او به مارال یکی از موضوعات اصلی رمان کلیدر است که فراز و نشیب های زیادی دارد.
نکته قابل توجه در شخصیت پردازی گل محمد در کتاب کلیدر این است که دولت آبادی شخصیت گل محمد را در دیگر شخصیت های این رمان قرار داده است. رمانی که انگار هر کدام آینه تمام صفحه گل محمد هستند. مثلاً شخصیت جان آمو نمایانگر شجاعت و شهامت گل محمد است و مادرش بلقیس نیز نمایانگر شخصیت غیور و حماسی گل محمد است.

[باکس] کتاب محمود دولت آبادی اولین بار در سال 1357 منتشر شد که جلد اول این رمان ده جلدی بود، پس از انتشار بقیه جلدها نیز تا سال 1363 منتشر شد و پس از آن این مجموعه چندین بار تجدید چاپ شده است. برخی از خوانندگان آن را دنبال کرده اند. یافتن کلیددرها بدون سانسور است که فقط در نسخه های چاپی بسیار قدیمی و کمیاب یافت می شود.[/box]

نقش طبیعت در رمان کیلر

همانطور که گفتیم کلیدر در مکان های زیادی اتفاق می افتد، اما همه این مکان ها در منطقه خراسان قرار دارند و طبیعت این منطقه و ویژگی های منحصر به فرد آن نقش مهمی در رمان دارد. طبیعتی که زیبایی و بکر بودنش گاهی با خشونت و شرارتش در تضاد است.
زندگی پرورش دهندگان و کشاورزان به وضوح با ویژگی های طبیعی و جغرافیایی پیوند خورده است و به عنوان مثال در بخشی از رمان کیلر، واقعه «مال مرگی» – بیماری واگیردار دام – سرآغاز سیل و ناآرامی های متعدد است. که گل محمد در آن نقش دارد.
محمود دولت آبادی توصیفات بی نظیر و دقیقی از طبیعت منطقه خراسان و روستاهای سبزوار دارد که هر خواننده ای را مجذوب خود می کند.

بهترین قسمت های کتاب کیدر

توصیفات خواندنی طبیعت در رمان کلیدر

[نقل قول] سرمای شدید صبح، روکش کسالت از چهره اش محو شد. هوا صاف، سرد و مطبوع بود. مثل اشک بود آسمان نه تاریک بود و نه روشن. وسط این دو. یک موج آبی ترکیبی از سیاه و سفید را پاشید. رنگ محو مایع گرگ و میش خاکستری نیست، زیرا پس از غروب آفتاب. ابری نیست، زیرا جلوی شب که در تاریکی می‌گذرد گم شده است. نه! صبح بود تمیز و نازک بود. شفاف و نوازشگر. آغاز بود نه پایان، تو را به خود می خواند، تنش بود. یک شور تو را می خواند، اگر توانستی از شر کبودی های قبلی خلاص شوی، در یک شب آرام.[/quote]

[quote] با این وجود، صبح زیبایی بود. او برهنه و زیبا بود. پوستی نرم و ترد داشت. انگار دستت را وسوسه می کند که بدن تردش را نوازش کنی. میخواستی حسش کنی چقدر آدم می خواهد گوش های یک زن زیبا را حس کند. اثر مست کننده داشت. صبح مستی برای خود خواندی. روی زانوهایش ستاره هایش کم کم محو می شدند. داشتند می پریدند. در حال ناپدید شدن بودند. تمرین بازی کودک. آنها گم شدند تا پیدا شدند.[/quote]

مرتبط: چرا روغن ترمز باید عوض شود

[quote] انعکاس خورشید روی ماسه مرا به یاد بعد از ظهر تموز می اندازد. با همه اینها، جو قلعه در حال سوختن از علف بود. نسیم تند نیشابور همچنان در دامنه کوه به شدت آویزان بود و قلاچمن در آغوش سکوت شب نشسته بود و سکوت رگ هایش، کوچه هایش را از تپیدن واداشته بود. مردم بودند و نبودند.[/quote]

آنچه در بالا خواندیم مروری بر 5 ویژگی منحصر به فرد رمان کیلر بود. ویژگی هایی که این رمان را برای همیشه در تاریخ ادبیات ایران جاودانه می کند و رمانی تاثیرگذار، آوانگارد و عامه پسند.
در پایان نگاهی می اندازیم به یادداشت خواندنی دولت آبادی درباره کلیدر. او در این یادداشت به آرزوی خود برای کیدر اشاره می کند:

یادداشتی خواندنی از محمود دولت آبادی درباره کلیدر

نیمه شب و ساعت چهار است. قسمت آخر جلد پنجم کلیددر را نوشته ام و احساس زنده بودن می کنم (البته نسخه اول). اما از نظر روند کار برای من بسیار مهم است. در واقع یک سنگ بزرگ دیگر را از سر راهم برداشتم. فقط اگر کسی روی نوشتن یک داستان طولانی و بزرگ کار کند می تواند به وضوح احساس کند که تکمیل مرحله دیگری از کار چه موفقیت بزرگی است.

زیرا احساس می کنیم به پایان کار مهمی که بر عهده گرفته ایم نزدیک شده ایم و امیدواریم که او نیز بتواند آن را تا انتها انجام دهد. برای من آرزوی مهمی است که Keyder را آنطور که دوست دارم تمام کنم. چون متقاعد شده ام که رمان کیدر خاطره ای برای مردم آینده ما خواهد بود و در عین حال دینم را به افرادی که در میانشان بزرگ شده ام بازگردانده ام – با این کار، تا حدی. هیچ چیز برای انسان مطلوبتر از این نیست که در نهایت احساس کند دین خود را ادا کرده است. آرزو دارم این دین بزرگ را ادا کنم.

منبع: نانوشته

اگر می خواهید تاثیرگذارترین و ماندگارترین آثار ادبیات فارسی را بخوانید، کتاب کلیدر نوشته محمود دولت آبادی را در راس فهرست قرار دهید. محمود دولت آبادی و نویسندگان هم نسل او، مانند صادق هدایت و صادق چوبک، همواره در آثار خود بیشتر به مضامین اجتماعی و سیاسی می پرداختند، پیداست که دغدغه هایی بیش از داستان نویسی در ذهن داشتند.

در ادامه به ارائه، تحلیل و بررسی یکی از طولانی ترین رمان های فارسی، کتاب کلیدار می پردازیم.

معرفی کتاب کلیدر

معرفی مختصر کتاب

نگارش رمان ده جلدی کلیدر حاصل 15 سال عمر محمود دولت آبادی است که بین سال های 1357 تا 1363 منتشر شده است. کتاب کلیدر با ورود مارال، دختر جوان کرد به زادگاه پدرش آغاز می شود. مارال دختر مستقلی است که نامزد و پدرش زندانی می شود و مجبور می شود به منطقه کلمیشیها به روستایی در سبزوار برود. نام کتاب کلیدر نیز از کوهی در اطراف این منطقه گرفته شده است. با ورود مارال به این روستا، منطقه دچار خشکسالی شده بود و مردم با فقر دست و پنجه نرم می کردند.

خاله بلقیس که مارال باید با او زندگی کند یک پسر به نام گل محمد دارد. گل محمد متاهل است و همسرش نمی تواند بچه دار شود. ورود مارال به منطقه کلمیشیس همزمان با شروع عشق آتشین او و گل محمد است که به ازدواج آنها ختم می شود.

مسلم است که این ازدواج به کینه دلاور، نامزد مارال، از گل محمد تبدیل می شود و حسادت زیور را برمی انگیزد، این موضوع با گذشت تاریخ و زمان، تنش ها و درگیری های جدیدی را ایجاد می کند. محمود دولت آبادی کلیدر را با طرح ها و داستان های فراوان دیگر از عشق شیرو برادر گل محمد و فرار او تا قتل پسر یکی از صاحبان روستا توسط گل محمد ادامه می دهد.

گل محمد پس از کشتن پسر ارباب، دو مأمور امنیتی را که برای دستگیری او آمده بودند نیز کشت و اجساد آنها را از بین برد، اما طولی نکشید که او به زندان افتاد. پس از آزادی از زندان با کمک ستار به حزب توده پیوست. این بخشی از خواست مردم برای رهایی از حکومت است و مسیر زندگی آنها تغییر می کند. گل محمد سرانجام با تغییر اوضاع در ممالک در حدود سال های 1325-1327 دستگیر و تیرباران شد.

به دلیل طولانی بودن، کتاب کلایدر شامل شخصیت ها و داستان های زیادی است که همپوشانی دارند. نکته قابل توجه این است که کل رمان برگرفته از یک داستان واقعی است و شخصیت گل محمد در سبزوار وجود داشته است، اما دولت آبادی آن را با کمی دستکاری زمان و دست زدن به برخی از ماجراهای داستان نوشته است.

چرا کتاب کیدر را بخوانید؟

محمود دولت آبادی در این رمان جوهره دوران جوانی، رنج ها، آزمون ها و عواطف خود را نشان داد. او از توصیف ها و تصاویری استفاده می کند که به احتمال زیاد از تجربیات واقعی زندگی گذشته او سرچشمه می گیرد، زیرا در غیر این صورت نمی توان این همه جزئیات را بیان کرد.

او در مقایسه‌های خود از ظرافت‌های نادری استفاده می‌کرد و با اینکه داستان شخصیت‌های زیادی دارد، از لمس هیچ‌کدام غافل شد. استفاده از رنگ و طرح‌های پر از تعلیق و تنش باعث شد کتاب کیدر هرگز ریتم خود را از دست ندهد و همیشه در بالاترین سطح خود باشد.

دولت آبادی ردپایی قوی از افکار چپ و سوسیالیستی خود را در مطالب کیدر به جا گذاشته است. همچنین نکته مهم دیگری که می توان از محتوا و مفهوم کتاب گرفت، اعتقاد نویسنده به نقش مردم در تغییر سرنوشت، زندگی و کشورشان است.

کتاب کلیدر مخالفان و موافقانی دارد که آن را یکی از بهترین آثار ادبیات فارسی می دانند، اما مخالفان و منتقدان آن به نقد زبان و محتوای کتاب می پردازند. اما بدون شک کلیدر با همه ایرادات و ایراداتش یکی از ماندگارترین آثار ادبیات فارسی در توصیف اوضاع تاریخی ایران در آن زمان است.

محمود دولت آبادی نویسنده کتاب کلیدر

درباره محمود دولت آبادی نویسنده کتاب

محمود دولت آبادی متولد 1319 و در سبزوار به دنیا آمد. او علاوه بر نویسندگی به تئاتر نیز علاقه دارد. محمود دولت آبادی یکی از مشهورترین نویسندگان ایرانی در جهان است که آثارش به زبان های مختلف ترجمه شده است. او به خاطر آثار برجسته و فعالیت های ادبی برجسته اش نشان لژیون افتخار فرانسه را دریافت کرد.

می توان گفت کتاب کلیدر مهم ترین و معروف ترین اثر محمود دولت آبادی است. چرا که او با نوشتن این کتاب نام خود را در زمره بزرگان ادبی جهان قرار داد و یکی از نامزدهای بالقوه جایزه نوبل ادبیات به شمار می رفت. محمود دولت آبادی در جوانی از اعضای حزب توده بود و به دلیل فعالیت های سیاسی چندین بار به زندان افتاد. در همان زندان نوشتن رمان کلیددار را آغاز کرد. کتاب های «جای خالی سلوچ»، «رفتار»، «زمان سپری شده سالمندان»، «نون شیهان»، «بنی آدم»، «بیرون در» و «راه بسمل شدان» از دیگر آثار این نویسنده است. . .

مرتبط: چطور از گروه ایمو لفت دهیم

شخصیت های اصلی کتاب کیدر

گل محمد; شخصیت اصلی داستان کیدر است. نویسنده سعی کرده ویژگی های شخصیتی خود را به شیوه های بی شماری به مخاطب ارائه دهد. گل محمد و دوستانش علیه زمین داران شورش می کنند و مردم از آنها به عنوان قهرمان یاد می کنند.

مارال; دختر جوان کردی است که روایت اصلی و ابتدایی کتاب کلیدر با آشنایی با پدر و نامزدش (دلاور) آغاز می شود.

ستار؛ این مرد جوانی است که از زندان گل محمد می گریزد. ستار یکی از دستیاران گل محمد در مبارزه علیه زمین داران است.

معرفی کتاب کلیدر

بخش هایی از متن کتاب

آنها ما را مانند عقرب آوردند. مثل عقرب! ما مردم صبح که از خواب بیدار می شویم مدام خود را گاز می گیریم تا اینکه عصر بمیریم. خسیس; خسیس دوست داریم به سمت دیگران سنگ پرتاب کنیم. ما دوست داریم دیگران را تحقیر شده ببینیم. اگر دیگری لقمه نانی برای گاز گرفتن داشته باشد، مانند جویدن گوشت ماست. ما مردم تنگ نظریم. تنگ نظر و خسیس; حریص و بدخواه. وقتی می بینیم که شخص دیگری به خاطر گرسنگی به رختخواب می رود، گویی فکرمان راحت تر است. وقتی می بینیم کسی نیازمند است، حتی اگر به او کمک کنیم، در حافظه جمعی ما یک علت باقی می ماند. انگار از ایستادن هم می ترسیم.

این دنیایی که می دانستم بیش از خوش خلقی من سزاوار کینه توست، زنده بمان و کینه خود را پرورش ده. زنده باشی خان محمد چون حق با تو بود باید پیش بینی می کردیم. اول باید می کشتیم حق داشتی که گفتی خان محمد درست گفتی بنابراین شما حق دارید بمانید و عمل کنید. اکنون قدر کینه های شما را می دانم، آنها را می شناسم. پس زنده بمانید و این کینه ها را چند برابر کنید. زنده بمانید و بکشید. بکش و بکش و بکش. این آخرین حرف من برای شماست، آخرین جمله من برای شما.

افرادی که می شناسید! مردم ترسو را دوست ندارند، حتی اگر خودشان خیلی شجاع نباشند. از افراد ضعیف و ناتوان متنفرند. هر چند خودشان کمتر قوی هستند و توانایی کمتری دارند. این افرادی که من دیدم خود به خود حامیان قدرت هستند. آنها پشت سر یک فرد توانا هستند.

اما اگر این قدرت ضعیف شود، مردم خود به خود از آن دور خواهند شد. اگر قدرتی که دوست دارند از بین برود، همین افراد آن را رد کرده و رها می کنند. این مردم! دولت زمانی می تواند ما را بشکند که برای اولین بار قلب و ذهن مردم را بشکند. به همین دلیل است که می خواهند به نام ما جنایت کنند، به نام ما دزدی کنند!

[انسان] در این دنیا از چکمه می ترسد و در این دنیا از آتش جهنم! او فقط می ترسد، او فقط می ترسد. من اینها را می شناختم، این رعایای مردم را به قیمت خونم گل محمد! جامعه‌ای متواضع و دروغ‌گو که امیدها و رویاهایش مانند خودشان فروتن و کوچک هستند.

چنین افرادی اهل کارهای بزرگ نیستند. پای یک رزمنده زانو می زنند، جنگجو را می پرستند، اما خودشان جنگجو نیستند. آنها نمی توانند جنگجو باشند. آنها مانند عقرب به ما حمله کردند. مثل عقرب! ما مردم مدام خودمان را گاز می گیریم، از صبح که بلند می شویم تا غروب می میریم.

آخرین کلمه

کتاب کیدر یک کتاب طولانی و تقریباً 2300 صفحه است. خواندن رمان های بلند نیاز به اشتیاق فراوان دارد و علاقه به تاریخ سیاسی ایران نقش مهمی در لذت بردن از خواندن این کتاب دارد. توصیه می شود کتاب کیدر را در شب های طولانی و سرد پاییز و زمستان شروع کنید و در لحظه های آن غرق شوید و با شخصیت های داستان زندگی کنید.

در 7 دقیقه بخوانید

66552 بازدید

«در ملاقات‌هایی که با من می‌شود، می‌بینم که بیشتر علاقه‌مندان به ادبیات نسبت به گذشته‌ام کنجکاوی نشان می‌دهند و اگر ممکن باشد، می‌پرسند: «آقا. دولت آبادی کمی از خودت بگو، از گذشته ات!» به این دوستان صراحتاً باید بگویم: فقیر بوده ام یا نه، رنج زیادی کشیده ام یا نه، شعور داشته ام یا نداشته ام. طنز ارزش قدردانی را ندارد مگر اینکه انسان با کمک و استفاده درست از آن آفرینش های ناب اجتماعی را بیاموزد.همانطور که از برچسب استفاده می شود، از گذشته و حال محمود دولت آبادی، شوالیه صحبت نمی کنیم. ادبیات و هنر ایران است و مستقیماً به سراغ موضوع اصلی می رویم که رمان کلیدر نوشته محمود دولت آبادی است.

ما هم مردمیم

دیروز ساعت پنج بعدازظهر، شنبه ۲۰/۱/۱۳۶۲ آخرین بند کلیدر از آخرین بخش به پایان رسید….امروز چهارشنبه است ۲۷/۲/۱۳۶۳ و سرانجام طلسم شکست و وزارت ارشاد با انتشار رمان کلیدر موافقت کرد….سرانجام کلیدر روز سه‌شنبه بیستم آذرماه سال ۱۳۶۳ منتشر و پخش شد…

THE

اگر این مقاله را دوست داشتید، پیشنهاد می کنیم مقاله زیر را نیز مطالعه کنید

دولت آبادی 60 یادداشت را از دفتر شخصی خود انتخاب کرده و در قالب 60 مقاله کوتاه در کنار هم قرار داده است. اگر این 60 یادداشت را بخوانیم، نام یک کتاب بیشتر از بقیه به چشم می خورد، «کلایدر». کیلر نامی است که در بیشتر یادداشت های او آمده است. نام رمانی که 15 سال از عمرش را صرف نوشتن کرد. سالهای اولیه سالهای فقر و سختی، از دست دادن برادر و پدر. برای دولت آبادی، کلیدر فقط یک رمان نیست، بلکه نوعی ادای احترام به زندگی یا به قول خودش «خاطره ای برای مردمان آینده ما» است.

اما چه چیزی کلیدر را برای دولت آبادی اینقدر مهم کرد؟ او این کتاب را بر اساس یک داستان واقعی نوشته است. داستانی که با گفتگو با پدرش جان گرفت. دولت آبادی اعتراف کرد که پدرش بزرگترین معلم زندگی او بوده است. دولت آبادی این داستان واقعی را با تخیل خود آمیخته است. در واقع Keyder بیشتر یک رمان است تا یک داستان و گزارشی از واقعیت. رمانی پر از جزئیات و شخصیت های متنوع که هر کدام طیف و گرایشی را نشان می دهند.

رمان کلیدر محمود دولت آبادی، داستان جوانی گل محمد را روایت می کند که به لطف شجاعت خود توانست به تدریج در میان مردم این خطه قهرمان شود. اما دولت آبادی به گل محمد اعتبار ملی بخشید و او را برای همیشه در خاطره جمعی ایرانیان زنده نگه داشت. دولت آبادی در تمام عمرش سعی کرد با داستان هایش یک چیز بگوید: «ما هم مردمیم». و صدای مردمی باشد که اجدادشان فردوسی، ناصرخسرو قبادیانی و بیهقی هستند.

مرتبط: چطور یه نفر رو فراموش کنیم

کیدر کجا قرار دارد؟

کلیدر نام کوهی است که بین شهرهای سبزوار، نیشابور و گوچان در خراسان واقع شده است. خود دولت آبادی همان منطقه ای است که داستان در آن اتفاق می افتد. دوران کودکی او با مصائب و مصائب فراوان سپری شد و انواع کارهای طاقت فرسا از جمله کار بر خاک سخت کویر، کفش دوزی و کار برای هاشم و … را تجربه کرد. توصیفات او از رنج و فقر دهقانان به قدری طبیعی و متقاعد کننده است که به راحتی می توان فهمید که این توصیفات از تجربه واقعی خود نویسنده سرچشمه می گیرد، زیرا چنین توصیف های واقع گرایانه ای را نمی توان با فانتزی تحقق بخشید.

خلاصه رمان کیلار محمود دولت آبادی

همانطور که گفتیم کلیدر نام کوهی در نزدیکی سبزوار است. مکانی که بیشتر ماجراهای قهرمان داستان گل محمد در آن رخ می دهد. گل محمد پسر روستایی است که عاشق مارال می شود.

مارال نامزدی به نام دلاور و گل محمد همسری به نام زیور دارد. با همه اینها گل محمد و مارال با هم ازدواج می کنند و بذر نفرت در دل دلاور کاشته می شود. این کینه و دشمنی روز به روز بر تنش بین طایفه می افزاید تا اینکه در یکی از این درگیری ها گل محمد حاج حسین – یکی از صاحبان نام آشنا – به طور تصادفی کشته می شود. به دلیل این قتل، دو مامور امنیتی وارد روستا می شوند تا از چوپان ها مالیات بگیرند. اما هدف اصلی آنها کشف قتل حاج حسین بود. گل محمد که به حقیقت پی می برد، ماموران امنیتی را می کشد و اجساد آنها را می سوزاند. پس از این ماجرا راز گل محمد فاش می شود و او به زندان می افتد.

گل محمد با کمک ستار از زندان فرار می کند. ستار یکی از اعضای حزب توده است که رویای گل محمد را به عنوان رهبر آینده خیزش مردمی در سر می پروراند. گل محمد پس از فرار به عضویت حزب توده در می آید و زندگی مخفیانه ای را آغاز می کند. گل محمد کم کم مردم را دور خود جمع می کند و با آنان جنگی را علیه اربابان و زمین داران ستمگر آغاز می کند. نوعی قیام کم کم نام گل محمد بر سر زبان ها افتاد و او به چهره ای محبوب در میان مستضعفان تبدیل شد. اما با اتفاقاتی که برای حزب توده می افتد و شکست هایی که می پذیرد، زندگی گل محمد نیز تغییر می کند.

در نهایت گل محمد اعدام شد. سرنوشت بسیاری از شخصیت های داستان ناشناخته باقی مانده است. اما آنچه باقی می ماند گزارشی از وضعیت و مناسبات اجتماعی- سیاسی و اقتصادی ایران در دهه 1320 است.

صحنه اعدام گل محمد

شهروندان نیز در سرنوشت کشور سهم دارند

کامران طلطاف، استاد گروه مطالعات خاورمیانه در دانشگاه آریزونا، درباره رمان کلیدر محمود دولت آبادی می گوید: «کلیدر که زندگی و مبارزه طبقاتی در خراسان را به تصویر می کشد، نمونه ای عالی از پایبندی دولت آبادی به ادبیات است. در کیدر، دهقانان، خرده بورژواها و روشنفکران شهری، مسلمان و غیرمسلمان، در مبارزه علیه اربابان و سرمایه داران و نیروهای سرکوبگر حامی آنها متحد می شوند.

اهمیت نقش مردم در تعیین سرنوشت دولت آبادی به حدی است که او زمان رمان را دستکاری کرد. یعنی همانطور که برخی منابع می گویند احتمالا گل محمد در سال 1323 اعدام شده است، اما داستان کلیدر بین سال های 1325 تا 1327 اتفاق می افتد، یعنی بعد از قیام آذربایجان و تا زمان ترور نافرجام محمدرضا شاه. لحظه ای تاریخی که مردم بیش از هر زمان دیگری بدون توجه به طبقه و طبقه در کنار هم ایستادند و برای یک هدف جنگیدند.

واقعیت یا تصویر تحریف شده از واقعیت؟

بسیاری از مردم روستاهای اطراف سبزوار داستان دیگری را روایت می کنند. «پری» دختر گل محمد می‌گوید مارال وجود داشته، اما داستان او آن چیزی نیست که در تاریخ آمده است. مارال دختری بود که عاشق گل محمد می شود اما چون شوهر دارد گل محمد عشق او را رد می کند. به همین دلیل مارال خود را از صخره ای پرت می کند. یا مثلاً عده ای معتقدند گل محمد قهرمان و اسطوره نبوده بلکه یاغی بوده و صحنه مرگ او جنگ مظلومانه نبوده بلکه جنگ چریکی بوده است. با این حال، این که آیا این رمان به واقعیت نزدیک است یا نه، جای تردید است. اصیل ترین و مستندترین روایت ها درباره شخصیت های تاریخ کلیدر را کلیم الله تودی در کتاب خود با عنوان «کلیدر در اسناد و حقایق» آورده است.

دومین رمان طولانی دنیا

بر اساس نتایج ویکی پدیا، Keyder دومین رمان طولانی جهان است که در 10 جلد و 2836 صفحه منتشر شده است. اولین رمان این فهرست در جستجوی زمان از دست رفته اثر مارسل پروست است.

گامی به سوی ادبیات نوبل

دولت آبادی پیش از این برای نوشته‌هایش در کیدر نامزد دریافت جایزه نوبل شده بود. در آن زمان دولت آبادی در حال بازدید از دانشگاه میشیگان آمریکا بود. به او یک بورسیه 9 ماهه پیشنهاد دادند و گفتند اگر بماند و کیدر به انگلیسی ترجمه شود، حتماً جایزه نوبل را خواهد گرفت. اما دولت آبادی این دعوت را نپذیرفت زیرا از گذشته سالمندان می نوشت.

چرا باید Keyder را بخوانید؟

رمان کلیدر نوشته محمود دولت آبادی بدون شک رمانی بلند است. خواندن چنین رمانی شور و عشق می خواهد. دوست دارم بدانم تصویر اجتماعی سرزمین ایران، تاریخ ایران، معیشت جامعه روستایی، روابط قومیتی را بشناسم. دوست دارد جزئیات را بفهمد، در دنیای دیگری قدم بزند. دنیایی که برای بسیاری از ما قابل تصور نیست. طول کلیدار می تواند به ما کمک کند احساس کنیم می توانیم در جایی غیر از جایی که هستیم و نفس می کشیم زندگی کنیم و نفس بکشیم. کلیدر انعکاسی از چهره اجتماعی و فرهنگی نه تنها جمعیت خراسان، بلکه ایرانیان است.